Najpiękniejsze cerkwie i kościoły Beskidu Niskiego

Beskid Niski to pasmo górskie, które dla turysty stanowi wyjątkowo łakomy kąsek. Przepiękne krajobrazy, malownicze góry, spokojne wsie są scenerią, w której porozrzucane są prawdziwe perły architektury – drewniane łemkowskie cerkwie i kościoły. Niemal każda wieś szczyci się jedną, a czasem dwoma cerkwiami o kilkusetletniej historii. Potrzeba wielu dni, by odkryć wszystkie cerkwie Beskidu Niskiego. W tym artykule postaram się przybliżyć Wam, czym są tak naprawdę łemkowskie cerkwie, co stanowi ich kanon, jak oceniać stopień perfekcji wykonania budowli. Opisane przeze mnie 5 cerkwi uważam za najpiękniejsze, najbardziej reprezentatywne i najciekawsze świątynie regionu. To ruszamy!

Cerkwie Beskidu Niskiego

Drewniane cerkwie stawiane przez Łemków w Beskidzie Niskim miały wiele cech wspólnych, które składały się na kanon. Cerkwie były budowlami o konstrukcji zrębowej, czyli zbudowane z poziomych belek połączonych ze sobą na narożach za pomocą specjalnych nacięć. Cerkwie były też orientowane, prezbiterium (miejsce najświętsze w świątyni) ustawiano w kierunku wschodnim. Wreszcie cerkiew charakteryzowały się budową trójdzielną – składały się z trzech dobrze wyodrębnionych części: prezbiterium, nawy i babińca.

Prezbiterium to najświętsze miejsce cerkwi, dostęp do niego ma tylko kapłan i służba liturgiczna. Nawa jest największym pomieszczeniem cerkwi, tam gromadzą się wierni na modlitwę. Początkowo wstęp do nawy mieli tylko mężczyźni. Babiniec, czyli „przedsionek” cerkwi był pomieszczeniem przeznaczonym specjalnie dla kobiet.

„Klasyczna” cerkiew łemkowska ma pomieszczenia zbudowane na planie kwadratu, wysoką wieżę o pochyłych, stromych ścianach i szeroką nawę. Prezbiterium i nawa przykryte są dachami namiotowymi (czyli mającymi 4 spady) i baniastymi hełmami. Warto spróbować wskazać wszystkie te elementy choćby na poniższym zdjęciu, by móc świadomie wskazać te cerkiew będące prawdziwymi „perłami”, czyli najbliższe idealnego kanonu.

Kwiatoń, Cerkiew św. Paraskewy (XVIII w.)

Wycieczkę zaczynamy od jednej z najlepiej rozpoznawalnych cerkwi w Beskidzie Niskim. Zdaniem wielu, jest to także najpiękniejsza cerkiew w regionie. Położona w centrum wsi świątynia z daleka wyróżnia się wyjątkowo strzelistą wieżą, wysoką nawą i babińcem. Całość sprawia „lekkie”, dynamiczne wrażenie. Budowla jest oczywiście trójdzielna, orientowana, na planie kwadratów.

Uroku cerkwi dodają kilkukrotnie łamane dachy nawy, przepiękne bulwiaste hełmy i harmonizujący z gontem cerkwi drewniany płotek. Najlepszym czasem na odwiedziny cerkwi jest późne popołudnie, gdy zachodzące słońce nadaje budowli ciepłych barw. Jest to jedna z niewielu cerkwi regularnie otwartych dla turystów. Latem przez cały dzień obecny jest tu przewodnik, który chętnie i ciekawie opowiada o historii cerkwi, jego wyposażeniu, o nieznanej w katolicyzmie świętej Paraskewie.

Cerkiew jest wiekowa – wieża pochodzi z roku 1743.

Owczary, Cerkiew Opieki Bogurodzicy (XVII w.)

Położona przy końcowym przystanku autobusowym, niemal na końcu asfaltowej drogi cerkiew schowana jest niepozornie między zabudowaniami wsi. Jej odludne położenie sprawia, że dociera tutaj niewielu turystów – mało komu chce się nadkładać drogi by zobaczyć „kolejną cerkiew”. Wielki błąd! Cerkiew w Owczarach moim zdaniem jest najpiękniejszą, najciekawiej położoną i najbardziej autentyczną świątynią w Beskidzie Niskim. Nie bez znaczenia jest też jej wiek – wybudowano ją już w 1653 roku! Nie dziwne, że cerkiew wpisana jest na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Cerkiew zachowana jest w znakomitym stanie – otrzymała nawet nagrodę Prix Europa Nostra za najlepiej utrzymaną budowlę zabytkową. Cieszy to tym bardziej, że dobre zachowanie zabytków nie jest wcale regułą w Beskidzie Niskim… Kształtem świątynia przypominać może trochę tę z Kwiatonia – w końcu zbudowane zostały według tego samego kanonu. Ta cerkiew jest jednak pozornie dwudzielna – nawa i prezbiterium są z zewnątrz „połączone”. Zwraca uwagę wysoka wieża, której słupy znajdują się wewnątrz babińca.

Cerkiew jest bogato zdobiona, ikona Chrystusa Nauczającego pochodzi z XVII wieku, podobnie jak ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem. Ikony namestne i prazdniki są dziełem malarza Jana Medyckiego. Na koniec ciekawostka – cerkiew obecnie użytkowana jest przez wiernych prawosławnych oraz katolickich – w niedzielę odbywają się tutaj msze obu porządków.

Czarna, Cerkiew św. Dymitra (XVIII wiek)

Największym atutem tej cerkwi jest jej położenie. Zbudowana na zboczu góry, z dala od zabudowań, sylwetką idealnie wkomponowuje się w otaczający ją krajobraz. Zwraca uwagę bardzo wydłużone prezbiterium i czarna farba, którą pokryto ściany świątyni. Cerkiew należy do klasycznych cerkwi typu północno-zachodniego. Ma trójdzielną budowę, jest orientowana, zbudowana na planie kwadratów. Prawdziwym klejnotem cerkwi jest rokokowy ołtarz z ikoną Matki Bożej z Dzieciątkiem z XVI wieku.

Jak już wspomniałem, cerkwie Beskidu Niskiego często znajdują się w raczej opłakanym stanie. Cerkiew w Czarnej została wyremontowana pod koniec lat dziewięćdziesiątych wysiłkiem lokalnych parafian. Warto to docenić, składając ofiarę za odwiedzenie świątyni do puszki przy wejściu.

Krempna, Cerkiew śś Kosmy i Damiana (XVIIIw.)

Krempna to turystyczne i organizacyjne centrum Beskidu Niskiego. To tutaj znajduje się siedziba dyrekcji Magurskiego Parku Narodowego, to tutaj zaczyna się sporo beskidzkich szlaków. Jak na centrum turystyczne przystało, we wsi nad Wisłoką znajdziemy imponujący zabytek, cerkiew greckokatolicką pw. śś. Kosmy i Damiana. Cerkiew jest obecnie w kolejnym remoncie – poprzedni, mający na celu „wyprostowanie” przekrzywionej cerkwi zakończył się zawaleniem kopuły nad nawą. Nawę odbudowano z wykorzystaniem nowych bali.

Cerkiew śś Kosmy i Damiana to cerkiew typu północno-zachodniego. Potrafisz już wskazać jej najważniejsze cechy?

Ciekawostki? W rzędzie ikon namestnych, zamiast tradycyjnego wizerunku świętego Mikołaja, znajdziemy obraz Chrystusa wręczającego klucz św. Piotrowi.

Kotań, cerkiew śś. Kosmy i Damiana (XVIIIw.). Ideał.

Cerkwie Beskidu Niskiego są do siebie konstrukcyjnie dość podobne. Wielokrotnie wspomniałem o cechach wspólnych, charakteryzujących cerkwie łemkowskie typu północno-zachodniego. Która z cerkwi jest jednak najbliższa ideałowi, która jest „klasycznym” przykładem architektury łemkowskiej tych ziem? Odpowiedzi na to pytanie dostarczyli specjaliści ze skansenu we Lwowie. Cerkiew w Kotani uznali za typowy przykład architektury łemkowskiej i we Lwowie zbudowali jej dokładną kopię.

Cerkiew zbudowano najprawdopodobniej w 1841 roku, dość późno, więc jest produktem dojrzałej fazy architektury łemkowskiej. Ciekawie wyglądał remont bardzo zniszczonej jeszcze niedawno budowli. W latach 1962-63 cerkiew całkowicie rozebrano na części, i po zastąpieniu przegniłych belek nowymi, złożono ponownie. Konstrukcja zrębowa (czyli jaka?) ułatwiła przeprowadzenie takiego remontu. Obecnie świątynia wygląda imponująco – osadzona na niewielkim wzgórzu, w otoczeniu kamiennych nagrobków łemkowskich, otoczona drewnianym płotem.

Warto zwrócić uwagę na przepiękne, kute krzyże wieńczące baniaste kopuły, idealnie kwadratowe prezbiterium i wspaniałe namiotowe dachy cerkwi. Klucze do świątynie znajdują się w najbliższym domu.

Beskid Niski

Beskid Niski zwiedzałem z przewodnikiem „Beskid Niski dla prawdziwego turysty„. To kraina autentyczna, urzekająca wyjątkowymi krajobrazami, fascynująca nieoczywistą historią, zaskakująca bogactwem architektonicznym lokalnych cerkwi. To mała ojczyzna Łemków, mikroświat pogranicza, mieszanka religii, kultur i historii. Miejsce magiczne, które polecić można wszystkim odrzucającym spłaszczony i ujednolicony obraz Polski pokazywany w telewizji. Watro zdać sobie sprawę, że z takich pozornie nieprzystających do siebie, odmiennych skrawków ziemi uszyta jest dzisiejsza Polska.

A tutaj zapoznać się możecie z całą ofertą wydawnictwa Rewasz: klik. Zachęcam do lektury tego moim zdaniem najlepszego wydawnictwa na polskim rynku.

A plecak rowerowy już masz?

Pomogłem? Zainteresowałem? Doceniasz to, co robię? Podziękuj mi osobiście dołączając do grona fanów na Facebooku - dla Ciebie to jedno kliknięcie, u mnie tyle radości :)

A jeśli jesteś dopiero pierwszy raz na blogu, to najlepiej zacznij od TEJ STRONY